สื่ออินเดียปฏิบัติการจับโป๊ะ รัฐบาลนับเลขคนตายขาด 3-7 เท่า

จากสถานการณ์โรคโควิด 19 ในประเทศอินเดียที่กำลังอยู่ในภาวะวิกฤตล่าสุด สื่อมวลชนทำหน้าที่แทนรัฐบาล นับจำนวนผู้เสียชีวิตจริง กับตัวเลขที่สะท้อนว่า ข้อมูลของภาครัฐห่างไกลจากความสูญเสียที่เกิดขึ้นจริงหลายเท่า ยกตัวอย่าง ตายจริงเกือบ 700 แต่ทางการบอกเสียชีวิตไม่ถึงร้อย

จุดเริ่มต้นมหากาพย์จับ ‘โป๊ะ’ รัฐบาล

เมื่อวันที่ 1 เมษายน ภรรยาของบรรณาธิการหนังสือพิมพ์ชั้นนำฉบับหนึ่งในรัฐคุชราตของอินเดีย เดินทางไปโรงพยาบาลรัฐ เพื่อพาลูกสาวไปตรวจโควิด ระหว่างรอคิว พวกเขาสังเกตเห็นถุงศพผู้เสียชีวิตจากโควิด-19 2 ร่าง เมื่อมารดาและบุตรสาวกลับมาบ้าน พวกเธอบอก ราเจช ปาธัก บรรณาธิการของหนังสือพิม ‘ซานเดช’ (Sandesh) ถึงสิ่งที่ได้เห็น

เย็นวันนั้น ปาธักไม่รอช้า ระดมพลผู้สื่อข่าว เพื่อสืบสวนให้ลึกขึ้น เพราะ “แถลงการณ์ของรัฐบาลไม่บอกเลยว่า มีผู้เสียชีวิตในคานธีนคร (ที่โรงพยาบาลแห่งนั้นตั้งอยู่)” และวันนั้น มีผู้เสียชีวิตอย่างเป็นทางการในรัฐคุชราต เพียง 9 คน 

วันต่อมา ทีมผู้สื่อข่าวไล่โทรศัพท์เช็กกับโรงพยาบาลที่รักษาผู้ป่วยโควิดใน 7 เมืองในรัฐ คือ อาห์เมดาบัด สุรัติ คานธีนคร ราชโกฎ วโฑทรา และซัมนคร เพื่อตรวจสอบรายงานผู้เสียชีวิต

นับแต่นั้น หนังสือพิมพ์ซานเดชภาษาคุชราต ได้รายงานตัวเลขผู้เสียชีวิตที่ทีมข่าวตรวจสอบเอง และเป็นตัวเลขที่น่าตกใจ เพราะผู้เสียชีวิตสูงกว่าตัวเลขของรัฐบาลเฉลี่ย 7 เท่า

หนังสือพิมพ์ซานเดช ใช้วิธีทำข่าวแบบเก่าแต่ได้ผล ส่งผู้สื่อข่าว 2 คน และช่างภาพ 1 คน ปักหลักสังเกตการณ์สถานที่เก็บศพ ของโรงพยาบาลขนาด 1,200 เตียงในเมืองอาห์เมดาบัด 

ตลอด 17 ชั่วโมง ที่สังเกตการณ์ดู พวกเขานับถุงใส่ศพได้ 69 ถุง ผ่านประตูที่มีช่องทางเดียว แต่วันต่อมา รัฐบาลรัฐคุชราชรายงานผู้เสียชีวิตเพียง 55 คน ในจำนวนนี้ เป็นผู้เสียชีวิตจากเมืองอาห์เมดาบัด เพียง 20 คน หมายความว่าตัวเลขต่ำกว่าที่ทีมข่าวนับได้กว่า 3 เท่า

ในคืนวันที่ 16 เมษายน ทีมข่าวขับรถไกล 150 กิโลเมตร วนรอบเมืองอาห์เมดาบัด ไปดูฌาปนสถาน 21 แห่ง เพื่อนับจำนวนถุงใส่ศพ และจำนวนกองฟืนเผาศพ การจดบัญทึกต่าง ๆ พูดคุยกับเจ้าหน้าที่เผาศพ และอื่น ๆ ถ่ายทั้งภาพนิ่งและวิดีโอเป็นหลักฐาน

น่าตกใจที่ว่า เอกสารระบุการตายส่วนใหญ่ เขียนว่า ‘ป่วยตาย’ แม้ว่าจะใส่ถุงศพซ้อน และใช้มาตรการป้องกันการติดเชื้ออย่างเข้มงวดจนชัดเจนว่าเป็นศพผู้ป่วยโควิด และน่าตกใจยิ่งกว่า เพราะพวกเขานับศพได้ 200 กว่าศพ แต่เมืองอาห์เมดาบัด รายงานในวันต่อมาว่า เสียชีวิตแค่ 25 คน

การค้นพบอันน่าตื่นตระหนก ทำให้ทีมข่าวทำงานหนักขึ้น ครอบคลุม 7 เมืองทั่วรัฐ ตลอดทั้งเดือนเมษายน พวกเขาพบกับความไม่สอดคล้องระหว่าง ‘ความเป็นจริง’ กับ ‘สิ่งที่ทางการรายงาน’

ยกตัวอย่าง วันที่ 21 เมษายน ทีมข่าวนับคนตายได้ 753 คน ถือเป็นผู้เสียชีวิตสูงสุดนับแต่การระบาดรอบสองในรัฐคุชราต แต่ตัวเลขทางการของรัฐบาลท้องถิ่น กลับน้อยกว่าหลายเท่า บางวันน้อยกว่าถึง 7 เท่า

รัฐบาลท้องถิ่นรัฐคุชราต ปฏิเสธข้อกล่าวหา ‘นับต่ำกว่าความเป็นจริง’ อ้างว่า ดำเนินการตามขั้นตอนเท่านั้น

การทำงานของทีมข่าวหนังสือพิมพ์ท้องถิ่นฉบับหนึ่ง ขยายวงกว้างเป็นไฟลามทุ่ง ปลุกความเป็นสื่อให้กับหนังสือพิมพ์ฉบับอื่น ๆ ที่ลุกขึ้นมาตรวจสอบการนับจำนวนผู้เสียชีวิตของภาครัฐว่า ‘ไม่โปร่งใส’ และ ‘ขัดกับความเป็นจริง’

ยกตัวอย่าง หนังสือพิมฮินดูฉบับภาษาอังกฤษฉบับหนึ่ง รายงานว่านับศพได้ 689 ศพที่ถูกเผาหรือฝังใน 7 เมืองของรัฐคุชราต เมื่อวันที่ 16 เมษายน แต่ตัวเลขของรัฐบาล คือ 94 คนเท่านั้น 

ปัจจุบัน รัฐคุชราตมีผู้ป่วยโควิดกว่า 680,000 คน และเสียชีวิตอย่างเป็นทางการกว่า 8,500 คน แต่หากการทำงานของสื่ออินเดียสอดคล้องกับความจริงมากกว่า นั่นหมายความว่า ผู้เสียชีวิตจริง ๆ อาจสูงหลายหมื่น หรือถึง 50,000 คนก็เป็นได้ 

ทีมข่าวของหนังสือพิมพ์ซานเดชเชื่อว่า รัฐบาลนับศพพลาดอีกมหาศาล เพราะทีมข่าวสังเกตการณ์เพียง 1 โรงพยาบาล แต่ในความเป็นจริงเมืองอาห์เมดาบัดมีโรงพยาบาลถึง 171 แห่ง หากสื่อทุกคนไปเฝ้านับคนตายรายวัน ตัวเลขของภาครัฐอาจคลาดเคลื่อนมากกว่า 7 เท่าก็เป็นได้